Fen Bilimleri 8. Sınıf Kalıtım konusu ders anlatımı. Genetik Nedir? Kalıtım nedir? Çaprazlama kuralları. Baskın ve çekinik gen gibi konuların anlatımlarını okuyabilirsiniz.
Kalıtımın net bir tanımını yaparsak; Bir canlının doğuştan getirdiği özellikleri yavru canlılara aktarmasına kalıtım denir.
Genetik: Kalıtımla ilgili araştırmalar yapan bilim dalına genetik veya kalıtım bilimi denir.
Kalıtımla ilgili ilk çalışmaları yapan Gregor Mendel’dir.
Mendel bezelyelerle yaptığı deneylerde anne babadan yavrulara geçen özelliklerin hangi kurallara bağlı olduğunu bulmaya çalışmıştır.
Mendel Neyi Buldu?
Mendel’in genetik alanında yaptığı buluşu aşağıdaki örnekle açıklamaya çalışalım.
Yukarıdaki şekli inceleyelim.
Renkli ve beyaz çiçek tozlaştırılıp 1. kuşak elde edilmiş.
1. kuşak renkli bir çiçektir.
1. kuşakta elde edilen renkli çiçek kendiyle tozlaştırıldığında 2. kuşak elde ediliyor.
2. kuşakta 3 çiçek renkli olurken bir tane de beyaz çiçek oluşuyor.
Dikkat edersek başlangıçtaki beyaz renk özelliği ilk kuşakta kendini göstermese de sonradan ortaya çıkmıştır.
Bu olay bazı özelliklerin nesilden nesile geçtiğinin kanıtıdır.
İnsanlar için de benzer örnekler verilebilir. Kendi özelliklerimizden bazıları bize dedelerimizden geçmiştir.
Kalıtsal Özellik: Nesilden nesile aktarılan özelliklere denir.
Örneğin: Kan gurubu, saç şekli, göz rengi, parmak izi, cinsiyet, bitkilerin çiçek rengi, tohum şekli, dil yuvarlayabilme özelliği, kulak memesinin ayrık ya da yapışık olması, renk körlüğü vb.
GEN: DNA üzerine bazı bölümler belirli bir vücut özelliğini belirtir.
Kalıtsal özelliklerimizin tamamı genler tarafından belirlenir. Her vücut özelliğimiz biri anneden diğeri babadan gelen genler yardımıyla oluşur. Bu genlere alel gen denir.
Baskın Gen: İlk kuşakta kendi özelliğini ortaya çıkarabilen genlerdir.
Baskın genler büyük harflerle gösterilir. ( Örneğin S, K, B gibi )
Çekinik Gen: Baskın genle birlikte bulunduğunda kendi özelliğini gösteremeyen genlerdir. Çekinik genler sadece baskın gen yoksa kendi özelliklerini gösterir.
Çekinik genler küçük harflerle gösterilir. ( Örneğin s, k, b gibi )
Genotip: Canlının sahip olduğu gen yapısıdır.
Fenotip: Canlının sahip olduğu gen yapısının dış görünüşe yansımasıdır.
Örneğin saç renginin sarı olması, kan gurubunun AB olması, saç şeklinin kıvırcık olması
Saf Döl = Homozigot Döl: Vücudumuzda her kalıtsal özellik biri anneden diğeri babadan gelen genler tarafından belirlenmekte olduğını belirtmiştik. Yani her kalıtsal özellik bir çift gen tarafından belirlenir.
Eğer bu genlerin her ikisi çekinik veya ikisi de baskınsa bu gen saf döl veya homozigot döl olarak adlandırılır.
Örneğin: AA, aa, BB, bb gibi genler saf döldür.
Melez Döl = Heterozigot Döl: Kalıtsal karakterleri taşıyan genlerden biri baskın diğerinin çekinik olmasıdır.
Örneğin: Aa, Bb gibi.
Melez döllerde sadece baskın genin özelliği dış görünüşe yansır.
Genlerin özellikleri
- DNA’nın bir vücut özelliğini belirten bölümüne gen denir.
- Her kalıtsal özellik anne ve babadan gelen iki gen tarafından belirlenir.
- Genlerden özelliğini dış görünüşe yansıtanlara baskın gen denir.
- Genlerden gizli kalanına çekinik gen denir.
- Baskın genler büyük harfle, çekinik genler küçük harfle gösterilir.
- Genler yazılırken baskın gen başa yazılır. Aa gibi.
- Canlının sahip olduğu gen yapısına genotip denir.
- Genlerin dış görünüşe yansımış haline fenotip denir.
Bunu bir örnekle açıklayalım.
A: siyah saç (baskın)
a: sarı saç (çekinik)
genler olsun.
