Yaylar sarmal şekilde kıvrılmış metal şeritlerden yapılır. Yaylar esnek yapılıdır ve kendilerine kuvvet uygulandığında sıkışma veya uzama özelliğine sahiptir.
Yayların özellikleri
1. Yaylar kuvvetin etkisiyle uzarlar veya sıkışırlar.
Yukarıdaki yaylara baktığımızda, üstteki yayın uzadığını yani gerildiğini, aşağıdaki yayın ise sıkıştırıldığını görüyoruz.
2. Yaylar kendilerine uygulanan kuvvetle eşit büyükte ama ters yönde bir tepki kuvveti oluştururlar.
3. Yaylara kaldırabileceğinden daha fazla kuvvet yüklemek yayın esnekliğinin kalıcı olarak bozulmasına neden olur.
4. Yaya uygulanan kuvvet ve yaydaki uzama miktarı doğru orantılıdır.
Yukarıdaki şekilde de görebileceğimiz gibi, 20N ağırlık yayda 5 cm uzamaya neden olmuştur. Ağırlığı iki katına artırırsak uzama da iki katına çıkar. Bu da yayların uygulanan kuvvetle doğru orantılı uzadığını kanıtlar.
Eğer yayın kaldırabileceği değerden daha fazla kuvvet uygulanırsa yayın esneklik özelliği bozulur. Bu nedenle uzama miktarları da değişir. Bozulmuş bir yayda örneğin ağırlığı iki kat artırsak uzama da aynı oranda artmaz.
5. Farklı yayların farklı uzama miktarları vardır.
- Kalın yaylar ince yaylara göre daha güçlüdür. Bu nedenle aynı ağırlık altında kalın yalar daha az uzar.
- Yayın yapıldığı maddenin cinsi de uzama miktarında etkilidir. Aynı kuvvet altında bakır ve çelik yayların uzama miktarları farklı olur.
6. Sıkıştırılmış veya gerilmiş yaylarda enerji depolanır.
Yaylar esnek cisimler olduğu için kuvvet uygulanarak enerji depo etmeleri sağlanabilir. Yaylarda esneklik potansiyel enerji depo edilir.
7. Dinamometre yapılırken yayların esnekliğinden yararlanılır.
Çeşitli amaçlarla kullanılan pek çok yay türü vardır. Bunları bazıları aşağıdaki şekilde incelenebilir.
Yayların kullanım alanları.
Yataklar,
Koltuklar,
Otomobil amortisörleri,
Çıtçıtlı kalemler,
Dinamometreler,
Otomatik şemsiyeler,
Bastırmalı düğmeler,
Kendiliğinden kapanan kapılar,
Çeşitli motorlar,
Trambolinler
Mandallar vb.
__________________________