Bu yazıda rüzgarın oluşumu, yüksek ve alçak basınç noktaları, hava olayı ve iklim kavramları gibi konular açıklanacaktır.
Hava Nelerden Oluşur?
Hava çeşitli gazların karışımından oluşmuştur. Bu karışımdaki gaz oranları şöyledir:
Azot: %78
Oksijen: %20,9
Argon: %0,9
Karbondioksit ve diğerleri: %0,2
Rüzgar Nedir?
Yatay yöndeki hava hareketlerine rüzgar denir.
Rüzgar Nasıl Oluşur?
Rüzgarın oluşumu ısınan havanın yükselmesiyle alakalıdır. Isınan havanın yükseldiğini biliriz. Örneğin soba yandığında sıcak dumanlar yukarı yükselir. Atmosferdeki hava da benzer şekilde yükselir.
Isınan hava yükselince boşalttığı alana soğuk hava akımı gerçekleşir. Bu da bir esintiye, yani rüzgara neden olur.
Beaufort (Bifort) Ölçeği
Rüzgarın kuvvetini ölçmekte kullanılır. Beaufort ölçeği kullanarak rüzgar türlerine 1 ve 12 arasında değer verilir. En şiddetli rüzgar 12 kuvvetinde olandır.
Fotoğraflarla Beaufort ölçeğini görmek için TIKLAYIN >>>
Hortumlar ve Kasırgalar
Hortum ve kasırgalar dönme hareketi yapan rüzgarlardır.
Hortum:
Atmosferdeki yere yakın sıcak havanın yukarıdaki soğuk havayla aniden yer değiştirmesiyle oluşur. Hortumlar hava ve yer arasında, dondurma külahı şeklindedir.
Hortumun içinde toz, su ve çeşitli cisimler bulunur. Çoğunlukla hortumlar birkaç dakika sürer. Yarım saat süren hortumlar da vardır.
Hortumlar Dünya’nın her yerinde oluşabilir fakat bazı bölgelerde daha sık görülür. Türkiye’de hortumlar nadiren görünür.
Şeytan Kulesi:
Hortumun en küçüğüdür. Tozları ve kağıt parçalarını havalandırabilir.
Kasırga (Tayfun)
Hortumun en güçlüsüdür.
Kasırgalar suyun sıcak, havanın nemli olduğu okyanuslarda gerçekleşir. Okyanus sıcaklığı 27 dereceye ulaşmadıkça kasırga meydana gelmez.
Kasırgalar, hortumlara göre çok daha geniş alanlara yayılır; daha uzun ömürlü ve daha bölgesel olup yavaş hareket ederler.
Fırtına Ölçeği
Bire fırtınanın şiddeti 0 – 5 arasında değişen bir ölçekle belirlenir.
F0 = Rüzgâr 64 ile 115 km/h hızla esiyor. Antenler ve kiremitler uçar, ağaçların dalları kopar. Maddi zarar az olur.
F1 = Fırtına saatte 116 ile 179 km/h hızla eser. Otomobiller sürüklenir. Ağaçlar devrilir. Orta ölçekli maddi zarar meydana gelir.
F2= Fırtına saatte 179 ile 251 km/h hızla esip geçer. Evlerin çatıları uçar, binalar hasar görür, karavanlar ters döner.
F3 = Fırtına 252 ile 329 km/h hızla eser. Orman ve ekili alanlar yerle bir olur. Evlerin duvarları ve çatılar havaya uçar.
F4 = Şiddetli fırtına 330 ile 416 km/h hızla eser. En sağlam binalar bile hasar görür.
F5 = 417 ile 609 km/h hızla ortalığı kavurur. Kansas’ta F5 şiddetinde arka arkaya 12 hortumun yaşandığı Oklahoma’da tespit edilen 1,6 km çapındaki hortumun da bu sınıfa girdiği bildirildi.
Havadaki Nem
Hava olaylarının oluşumunda rüzgarın önemini yukarıda gördük. Rüzgarın yanında havadaki nemin de hava olaylarında önemli bir yeri vardır.
Havadaki su buharına NEM denir.
Eğer bir bölgede nem çoksa bu sıcağı daha çok hissetmemize neden olur. Nemli bölgelerde cildimizdeki ter kolay kuruyamadığı için kendimizi terli ve sıcak hissederiz.
Havadaki su buharının yoğuşması çeşitli hava olaylarına neden olmaktadır. Bunlar; kar, yağmur, dolu, sis, çiy ve kırağıdır.
Kar: Soğuk hava etkisiyle su buharı buz kristalleri hâline gelir. Buz kristalleri birleşerek kar tanelerini oluşlturur. Kar taneleri yeryüzüne iner.
Yağmur: Bulutlardaki damlacıklar bir araya gelir. Hava ılımanlaşır ve sıcaklık artar. Yağmur tanecikleri yeryüzüne iner.
Dolu: Bulutlardaki damlacıklar bir araya gelir. Bir araya gelen damlacıklar soğuk hava etkisiyle donar. Donan bu damlacıklar da bir araya gelerek buz toplarına dönüşür. Yeterince ağırlaşan buz topları dolu şeklinde hızla yeryüzüne iner.
Kırağı: Geceleyin hava çok soğur. Havadaki su buharı çiye dönüşmeden doğrudan donarak kırağı olur.
Çiy: Geceleyin hava serinler. Havadaki su buharı yoğuşarak toprağın, ağaç dallarının ve yaprakların üzerinde çiy adı verilen su damlacıkları hâlinde toplanır.
Sis: Çok küçük su damlacıklarının yoğuşmasıyla oluşur. Sis bulutlara benzer. Bulutlar yüksekte olur fakat sis yere yakın bölgelerde görülür.
Kar, dolu ve yağmur atmosferin üst tabakalarında gerçekleşir.
Kırağı ve çiy yeryüzünde gerçekleşir.
Sis ise yeryüzüne yakın yerlerde ortaya çıkar.
Havanın sıcaklığı attıkça nem oranı da artar.
Nem havanın taşıyamayacağı kadar artarsa yağmur yağar.
——————————————————–
Ünitenin Diğer Konuları
- Depremin Şiddeti – Animasyon
- Mevsimlerin Oluşumu
- Deprem Nedir? – Animasyon
- Doğal Süreçler Soruları
- Sıcaklık Farkından Kaynaklanan Hava Olayları
- Beaufort Rüzgar Ölçeği
- Volkanlar
- Deprem Oluşumu
- Yer Kabuğunu Etkileyen Levha Hareketleri
- Evren ve Dünya’mız Nasıl Oluştu?