Yer kabuğu çeşitli kayalardan ve topraktan oluşur. Kayaların renkleri ve yapıları birbirlerinden farklıdır. Dünya’daki kayaç türleri oluşum sürecine göre üç guruba ayrılır.
Kayaç Türleri
1. Magmatik Kayaçlar
Ateş küredeki lavların soğuyup katılaşmasıyla oluşurlar.
Magmatik kayaçlar yer üstünde veya toprak altında oluşabilirler. Magmanın soğuması yeraltında yavaş yavaş gerçekleşir. Yeryüzüne çıkan lavların katılaşması çok hızlıdır.
Magmatik kayaçların diğer ismi püskürük kayaçtır.
Magmatik kayaç türleri:
Bazalt: Sert ve dayanıklıdır. Kaldırım taşı, köprü gibi alanlarda kullanılır.
Obsidyen: Eskiden ok ucu yapılırdı. Günümüzde cerrahların kullandığı neşterlerde kullanılır.
Andezit: Ülkemizde Ankara taşı olarak bilinir. Dekoratif amaçlı yapılarda malzeme olarak kullanılır.
Granit: Yer ve duvar kaplamalarında kullanılır. Su geçirmez.
Diyorit: Balta ve keser yapımında kullanılır.
Sünger Taşı(ponza): Gözenekli yapıdadır. Ayak bakımında kullanılır.
2. Tortul Kayaçlar
Sıcaklık değişimleri, yağmur, rüzgar gibi etkenler büyük kayaları parçalar.
Parçalanan kayaçlar üstüste tabakalar hâlinde dizilerek zamanla tortul kayaçlar oluşturur.
Tortul kayaçların oluşumu çok uzun yıllar sürer.
Bu esnada tortulların altında bitki veya hayvan kalırsa fosilleşir. Fosiller tortul kayaçlarda bulunur.
Tortul kayaçlar üst üste binen tortulardan oluştuğu için yandan bakıldığında bu farklı katmanlar gözle görülebilir. Biriken tortuların yapısına bakarak geçmiş yıllar hakkında bilgi edinilebilir.
Fotoğrafa baktığımızda farklı zamanlarda oluşmuş kayaçlar ayrı ayrı görülebilmekte.
Aşağıdaki fotoğrafta ise tortul kayacın katmanları içinde fosilleşmiş canlılar gösterilmiştir. Kayacın alt basamaklarına indikçe fosilin yaşı artar. En alttaki fosil en yaşlı olandır.
Tortul kayaç türleri
Kum Taşı: Kumları oluşturur. yapı malzemesi olarak inşaatlarda kullanılır.
Kalker (Kireçtaşı): Kireç taşı da denir. Kireç ve çimento yapımında kullanılır.
Jips (Alçıtaşı): İnşatlarda, seramik yapımında, dişçilikte, çimento yapımında kullanılır.
Şeyl: Çimento yapımında ve tarımda kullanılır. Son zamanlarda enerji üretmek için kullanılmaya çalışılmaktadır. (kaya gazı çalışmaları)
Konglomera: Kum ve çakılların basınçla sertleşmesiyle oluşur. Eski çağlarda güçlü yapılar yapmak için kullanılırdı.
Kaya Tuzu: Tuz üretiminde kullanılır. Sofra tuzuna göre içinde farklı mineraller de bulunur.
Kil: Pişirilerek çanak, çömlek yapılır. Cilt hastalıklarının tedavisinde de kullanılmaktadır.
Çakıl: Akarsu veya deniz sularının kaya parçalarını aşındırması sonucu oluşur.
Kömür: Karbon bakımından zengindir. Yakacak olarak kullanılır.
3. Başkalaşım Kayaçlar
Magmatik ve tortul kayaçların değişikliğe uğramasıyla başkalaşım kayaçlar meydana gelir.
Bu değişimi sıcaklık farkı ve basınç gibi faktörler sağlar.
Başkalaşım kayaçlar magmatik ve tortul kayaçlara benzer.
Tortul kayaçlardan daha sertlerdir.
Başkalaşım kayaç türleri
Mermer: Kalkerin başkalaşmasıyla oluşur. Su geçirmez. Serttir. Mutfak
Şist: Kömürle karışık bulunur.
Arduvaz: kayağantaş da denir. Çatı kaplamada kullanılır.
Kuartz: Cam sanayinde kullanılır. Çatlama ve bozulma özelliği az olduğu için gözlük camı yapımında kullanılır. Çakmaklarda ve dizel motorlarda da kullanılmaktadır.
Kayaç Döngüsü
Kayaçlar sürekli birbirine dönüşüm geçirmektedir. Çevremizde gördüğümü kayalar birer kayaçtır ve değişim geçirmektedir. Bu değişim çok yavaş olduğu için ancak uzun yıllar sonra fark edilebilir.
Yukarıdaki resimde kayaç türlerinin birbirlerine dönüşmesi gösterilmektedir.
Kayaçların Yaşı
Kayaçlar on binlerce yılda, hatta milyonlarca yılda oluşmaktadır. Dünyanın en yaşlı kayacı Kanada’nın Hudson Körfezi yakınlarındaki 4.8 milyar yaşındaki kayalardır.