Maddenin hal değişimleri konu anlatımı.
Maddenin 3 fiziksel hali vardır. Bunlar katı, sıvı ve gazdır. Bu üç halde de madde aynı madde olmasına karşın görünüşü değişmiştir.
Maddeler sıcaklık değişimlerinden etkilenirler. Sıvı haldeki suyu yeterince soğutursak katıya (buza) dönüşür. Yine sıvı suyu kaynama sıcaklığına kadar ısıtırsak gaz haldeki suya yani buhara dönüştürmüş oluruz.
Madde hal değiştirirken kimliğini değiştirmez, sadece görüntüsü değişmiş olur. Bunu şuna benzetebiliriz;
Kıyafetlerimizi değiştirip yüzümüze maske taktığımızda arkadaşlarımız bizi tanımayabilir ama yine biz aynı kişiyizdir. Ya da 5A sınıftaki öğrencilerin oturma düzeni değiştirildiğinde sınıf 5B’ye dönüşmez, hala aynı sınıf olmaya devam eder.
ERİME
Maddenin katı halden sıvıya geçişidir. Bir katının erimesi için ısıtılması gerekir buna ısı alma denir.
Erime olayı hayatın pek çok aşamasında karşımıza çıkar. Kışın yağan karların havanın ısınmasıyla eridiğini hepimiz biliriz. Doğada gördüğümüz erime olayının dışında teknolojide de erime bir yöntem olarak kullanılır. Demir, çelik gibi metaller yüksek ısıda eritilerek bıçak, kaşık gibi şekil verilmiş kalıplara dökülür. Kalıbın içinde soğuyan metal katılaşarak alet şeklini alır. (alçı kalıp çalışmasına benzetebilirsiniz)
DONMA
Maddenin sıvı halden katı hale geçişidir. Bir sıvı ısı vererek yani soğuyarak katı hale geçer.
BUHARLAŞMA
Maddenin sıvı halden gaz hale geçişidir. Buharlaşma için sıvının ısıtılması gerekir. Buna ısı alma denir.
Islak çamaşırların kuruması, açık alanda bırakılan su dolu bir kaptaki su seviyesinin zamanla azalması, yağmur sonrası caddelerin kuruması buharlaşma sayesinde gerçekleşir. Buharlaşmanın çok hızlı gerçekleşmesine kaynama denir.
YOĞUŞMA
Maddenin gaz halden sıvı hale geçişidir. Yoğuşma için gazın soğuması gerekir. Buna ısı verme de denir.
Kış aylarında pencere camlarının buğulanması, içinde soğuk su bulunan bardağın dışında damlacıklar oluşması, sabah saatlerinde yapraklar ve çimlerin üzerinde ıslaklıklar oluşması yoğuşma sayesinde olur.
SÜBLİMLEŞME
Maddenin katı halden gaz hale geçişidir. Süblimleşme için katının ısı alması gerekir.(ısınma)
Süblimleşmeye örnek olarak tuvaletlerde koku giderici olarak kullandığımız naftalini verebiliriz. Naftalin hiç erimeden zamanla azalır. Bu azalmanın nedeni buharlaşmadır. Naftalin sıvı hale geçmeden doğrudan gaz hale geçer.
Marketlerdeki dondurma dolaplarını açtığımızda buhar çıktığını görürüz. Bunun nedeni dolaptaki katı haldeki buzun birden ısı alarak gaz hale geçmesi yani süblimleşmesidir.
KIRAĞILAŞMA
Maddenin gaz halden katı haline geçmesidir. Kırağılaşma için maddenin aniden soğuması yani ısı vermesi gerekir.
Soğuk gecelerin sabahında otların üzerinde kar yağmış gibi beyazlıklar görülür. Bunlar kırağıdır. Havadaki gaz haldeki su buharı soğuk etkisiyle sıvılaşmadan donar ve katı hale geçer. Uçakların motorundan çıkan su buharının yükseklerdeki soğuk hava nedeniyle donması ve duman çıkıyor gibi görünmesi de aynı şekilde gerçekleşir.
Hal değişimi örnekleri
- Tereyağının ısıtılarak sıvı hale geçmesi = erime
- Suyun buzlukta katı hale geçmesi = donma
- Suyun kaynaması = buharlaşma
- Evdeki buharın soğuk havalarda camda sıvı hale geçmesi = yoğuşma
- Derin dondurucunun kapağı açıldığında buhar çıkması= süblimleşme
- Soğuk gecelerin sabahında araba camlarının donması = kırağılaşma
