Fen Bilimleri – 6. Sınıf – 3. Ünite – Birinci Bölüm – Kısım 2
Bir cisme birden fazla kuvvet etki ediyorsa bileşke kuvvet kavramından bahsetmemiz gerekir. Örneğin dört kişinin bir cisme kuvvet uyguladığını düşünürsek, bu dört kişinin cisme toplam etkisine bileşke kuvvet denir.
Bir kayayı tek başına itmek 4 kişiyle itmekten farklı sonuçlar doğurur.
Kaya örneğinde, taşı sürüklemek isteyen 4 kişi bu işi 1 kişiye göre daha kolay yapar. Bunun nedeni 4 kişinin hepsinin aynı yöne doğru kuvvetlerini birleştirmesidir.
İki ya da daha fazla kuvvetin yaptığı etkiyi tek başına yapan kuvvete Bileşke kuvvet (net kuvvet) denir. Bileşke kuvvet R harfiyle gösterilir.
Yukarıdaki örnekte 4 kişinin toplam kuvveti saha büyük olduğu için kayayı ilk resimdeki kişiye göre çok daha kolay hareket ettirir.
Bileşke Kuvvetin Hesaplanması
Kuvvetlerin bileşkesi (net kuvvet) bulunurken
- Aynı yönlü kuvvetler toplanır,
- Zıt yönlü kuvvetler çıkarılır.
Bileşke Kuvvet Örnekleri
A kutusuna etki eden Net kuvveti bulalım.
F1 ve F2 kuvvetleri aynı yöne bakmaktadır. Bu yüzden bu iki kuvvet toplanır.
R = F1+F2
10N + 7N
R = 17 N, Doğu yönünde
Bileşke kuvvet bulduk.
K kutusuna etki eden Net kuvveti bulalım.
Buradaki F1 ve F2 kuvvetleri zıt yönlü kuvvetlerdir. Biri doğuya, diğeri batıya bakmaktadır.
Bu durumda kuvvetleri çıkarmamız gerekir.
Bileşke kuvvet (R) = F1 – F2
= 12N – 8N
R = 4N, Doğu yönünde.
Bileşke kuvvet bulduk.
Burada dikkat etmemiz gereken çıkarma işleminde büyükten küçüğün çıkarılması gerektiğidir.
M kutusuna etki eden net kuvveti bulalım.
Burada hem aynı yönlü, hem zıt yönlü kuvvetler var.
Aynı yönlüler toplayalım:
F1+ F2 = 6N + 9N = 15 N Doğu
F3 + F4 = 11N + 7N = 18N Batı
Büyük olandan küçüğü çıkaralım;
R = 18N – 15N = 3N
Net kuvvet 3N ve Batı yönündedir.
Başka bir örnek
Kuzey ve güney yönündeki kuvvetlerin bileşkesi sıfırdır. Eğer bu kuvvetler sıfırlanmasaydı farklı doğruntularda kuvvetler ortaya çıkar ve bunları toplayamazdık. (lisede öğrenilecek)
Yatay kuvvetleri incelersek;
Batı yönünde 6N, Doğu yönünde 20N+15N=35N kuvvet vardır.
Büyük kuvvetten küçüğü çıkaralım;
35N – 6N = 29 N
Büyük kuvvetin yönü bileşke kuvvetin yönü olmalıdır;
29N Doğu
Hayatımızda Bileşke Kuvvet
Hayatımızın pek çok alanında bileşke kuvvet karşımıza çıkar.
- Ağır bir cismi taşıması için arkadaşımıza yardım ederken,
- Halat çekme oyunu oynarken,
- Islak çamaşırları ipe iki mandal kullanarak asarken,
- Masanın ağırlığını 4 ayağı tartarken,
- Oturduğumuz yerden kalkarken nem ayaklarımız hem de ellerimizi kullanırken.
Dengelenmiş kuvvet: Bir cisme etki eden bileşke kuvvet sıfırsa dengelenmiş kuvvetlerin etkisindedir.
Dengelenmemiş kuvvet: Bir cisme etki eden kuvvet sıfırdan farklıysa dengelenmemiş kuvvet etkisindedir.