Vücudumuzdaki yaşamsal olaylar bir düzen içinde gerçekleşmektedir. Her organ ve sistem diğerleriyle uyum içinde çalışır. Bu uyumu sağlamakla görevli sistem Denetleyici ve Düzenleyici Sistemlerdir.
Denetleyici ve düzenleyici sistemlerin görevleri:
- Vücudun uyum içinde çalışmasını sağlamak.
- Diğer sistemleri yönetmek.
- Duyu organlarını yönetmek.
- Hormon üreterek çeşitli görevleri yapmak.
- Duygu, düşünce ve hafızayı oluşturmak.
- Kan basıncı, uyku, vücut sıcaklığı gibi yaşamsal olayları yönetmek.
- Organlar ve beyin arasında bilgi iletimini sağlamak.
- Büyüme ve gelişmeyi kontrol etmek vb.
Denetleyici ve düzenleyici sistemlerin bölümleri
Denetleyici ve düzenleyici sistemler çeşitli bölümlere ayrılır. Denetleyici olarak sinir sistemi görevlidir. Düzenleyici sistem ise iç salgı bezleridir.
1. Sinir Sistemi (denetleyici)
Sinir sistemi merkezi ve çevresel olmak üzere ikiye ayrılır. Merkezi sinir sisteminde beyin, beyincik, omurilik soğanı ve omurilik bulunur.
Beyin
Sağ ve sol olmak üzere iki yarım küreden oluşur. Kafatasının içindedir. Çok sayıda sinir hücresinden oluşmuştur. Beyincik ve omurilik soğanı beyne bağlıdır.
Beyin Organının Görevleri;
- Düşünme ve hafıza merkezidir.
- Duyu organlarını yönetir. Onlardan gelen bilgileri yorumlar. Beyinde duyu organlarının merkezleri vardır. Buralarda işitme, koku alma, tat alma, görme, dokunma duyuları oluşturulur.
- Acıkma, susama, uyuma dengesini sağlar.
- Vücut sıcaklığını ve tansiyonu dengeler.
- Bilinçli yaptığımız hareketlerin tamamını yönetir. (yazı yazma, okuma, koşma, zıplama, konuma vb.)
Beyincik
Beynin arka alt kısmında yer alır. Yaklaşık 150 gram kütlelidir.
- Vücudun dengesini ve dik durmasını sağlar.
- İskelet kaslarının uyumlu hareket etmesini sağlar.
Omurilik Soğanı
Beyinle omurilik arasında yer alır. Beynin alt kısmından boyna doğru uzanır.
- Sistemleri yönetir. (sindirim, boşaltım vb)
- İç organları yönetir.
- Boyun bölgesinde gerçekleşen yutma,hapşırma, hıçkırık, öksürme, kusma çiğneme gibi refleksleri yönetir.
- İdrar yapma refleksini yönetir.
Omurilik
Kafatasının altından belde kuyruk sokumuna kadar uzanan omurların içinde yer alır. 40 – 45 cm uzunluğundadır.
- Beyinle organlar arasında bilgi iletimini sağlar.
- Refleksleri yönetir.
Refleks Nedir?
Dışarıdan gelen uyarılara vücudumuzun verdiği ani tepkilere refleks denir. Reflekslerin bazıları doğuştan gelir, bazıları ise sonradan kazanılır.
Doğuştan gelen (Kalıtsal) Refleks: Göz bebeğinin ışıkta küçülmesi, yüksek sesten ürkmek, diz kapağına vurulduğunda bacağın hareket etmesi, yüzümüze hızlı bir cisim yaklaşırsa gözümüzü kırpmamız kalıtsal reflekse örnektir.
Sonradan Kazanılan (Şartlı) Refleks: Öğrenilen refleks davranışlarıdır. Bisiklet sürmek, dans etmek, örgü örmek, araba sürmek, limon görünce ağzın sulanması örnektir.
(Ek Bilgi: Refleks animasyonu)
Çevresel Sinir Sistemi
Vücudumuzun tamamı sinir hücreleriyle sarılmıştır. Bu sinir hücreleri çevresel sinir sistemini oluşturur. Bu sayede merkezi sinir sisteminin tüm organ ve dokulara mesaj iletmesi sağlanmış olur. Çevresel sinir sistemi tüm dünyayı saran internet ağları gibi düşünülebilir.
Çevresel sinir istemi sinir hücrelerinden oluşur. Sinir hücrelerine nöron denir.
2. İç Salgı Bezleri
İç salgı bezleri hormon adı verilen özel sıvılar salgılarlar. Hormonlar sinir sistemiyle beraber vücudun denetlenip düzenlenmesini sağlar.
Hormonların Özellikleri
- Kan yoluyla taşınır
- İç salgı bezlerinde üretilir.
- Etkileri geç görülür ama uzun süre devam eder.
Vücudumuzdaki bazı bezler ve salgıladıkları hormonlar şunlardır.
Hipofiz Bezi
Büyüme hormonu salgılar. Çok salgılanırsa devlik, az salgılanırsa cücelik hastalığı olur.
İç salgı bezlerinin çalışmasını düzenler.
Tiroit Bezi
Tiroksin hormonu salgılar. Vücut metabolizmasını düzenler. İyot eksikliğinde guatr hastalı oluşur.
Böbrek Üstü Bezi
Adrenalin hormonu salgılar. Korku, heyecan, öfke, korku gibi anlarda vücut metabolizmasını hızlandırır. Adrenalin salgılandığında göz bebekleri büyür, kan basıncı ve nabız artar, solunum hızlanır.
Pankreas
kan şekerini ayarlayan hormonları salgılar. İnsülin hormonu kan şekerini düşürücü etki yapar. Glukagon hormonu ise kan şekerini yükseltmeye yarar.
Eşeysel Bezler
Dişilerde ve erkeklerde farklı eşeysel bezler vardır. Bu bezlerin ürettiği hormonlar cinsiyete bağlı özelliklerin gelişmesini sağlar. Özellikle ergenlik döneminde dişiye ve erkeğe ait özellikler eşeysel hormonlar sayesinde oluşur.
Denetleyici Düzenleyici Sistemlerin Sağlığı
- Sigara ve alkol kullanmak sinir sisteminin dengesini bozar. Duyu organları düzenli çalışmaz ve beyin görevini tam olarak yerine getiremez.
- Hormonlu meyve ve sebzeler tüketmek zararlıdır.
- Uyuşturucu maddelerin en büyük zararı denetleyici düzenleyici sistem üzerinedir.
- Stres özellikle beyin üzerinde olumsuz etkiler oluşturur. çok yorulmamalı, ağır çalışma koşulları yerine sakin bir hayat yaşamaya çalışılmalıdır.
- Meyve ve sebzeler üzerindeki tarım ilacı ve gübre kalıntıları sinir sistemini olumsuz etkiler.
