Fen Bilimleri – 7. Sınıf – 1. Ünite – 1. Bölüm
Uzayla ilgili bilinenler sadece son yılların teknolojisiyle ortaya çıkmamıştır. Eski çağlardan beri yıldızlar ve diğer gök cisimlerini inceleyen bilim insanları olmuştur.
Örneğin, Türk dünyasından Ali Kuşçu gök bilimi (astronomi) alanında önemli çalışmalar yapmıştır.
Ali Kuşçu’nun yaptığı çalışmalar:
- Ay’ın haritasını ilk çıkarak bilim insanıdır.
- Astronomi Risalesi isimli bir kaynak hazırlamıştır.
- İstanbul’un enlem-boylam derecelerini belirlemiştir
Astronomi(gök bilimi) Tarihi
Astronomi çalışmaları çok dada eskilere dayanır. İlk insanlar yıldızlar ve ayın şeklini mağara duvarlarına kazımışlardır. Çinliler taş ve parşömenlere yıldızların konumlarını çizmişlerdir.
- MÖ 9000 : Orta Amerika’da Maya Uygarlığı yapıları içinde Ay, Güneş çizimleri bulundu.
- MÖ 5000 : Mısır’da 365 günlük takvim kullanılmıştır.
- MÖ 1000 : Çin’de birçok yıldız keşfedildi.
- MÖ 500 : İlk kez bir güneş tutulması önceden tespit edildi.
- MÖ 300 : Çin’de ilk yıldız patlaması gözlendi.
- MS 500 : Çeşitli gözlemevleri kurulmuştur.
- MS 1000 : İb-ni Sina gezegenlerin uzaklığını hesapladı.
- MS 1066 : İlk kez halley kuyruklu yıldızı gözlemlendi.
- MS 1400’ler : Astronom Uluğ Bey yaşamıştır. Yardımcısı Ali Kuşçu’dur. Semerkant Gözlemevi’ni kurmuştur.
- MS 1500’ler: Leonardo da Vinci, Dünya’nın Güneş etrafında döndüğünü söylemiştir.
- MS 1550’ler: Giordana Bruno, “Dünya dönüyor” dediği için kilise tarafından yakılarak öldürülmüştür.
- MS 1600’ler: Ünlü astronom (gök bilimci) Galileo Galilei yaşamıştır.
- MS 1600’ler: Ünlü astronom (gök bilimci) Johannes Kepler yaşamıştır.
- 1577 : İstanbul Gözlemevi’nin kuruluşu.
- 1580 : Seyh ül İslam fetvasıyla İstanbul Gözlemevi’nin yıkılışı.
- 1608 : Hollandalı gözlükçü Hans Lippershey (Hans Liperşey), ilk teleskobu icat etti.
- 1610 : Galileo ilk teleskopunu yapmış, Jüpiter’in uydularını, Satürn’ün halkalarını, Güneş lekelerini gözlemlemiş, Venüs’ün yörüngesini belirlemiştir.
- 1666 : Newton Ay’ın yörüngesini belirlemiştir.
- 1668 : Newton aynalı teleskopu yapmıştır.
- 1910 : Nüzhet Gökdoğan doğdu. (Modern Türkiye’nin ilk bayan astronomu).
- 1924 : Potsdam Gözlemevi’nde (Almanya) ilk güneş teleskopu kuruldu.
- 1929 : E.Hubble evrenin genişlediğini ileri sürmüştür.
- 1957 : Sputnik I uzaya fırlatılmış ve uzay yarışı başlamıştır.
- 1958 : NASA (ABD) kurulmuştur.
- 1961 : Yuri Gagarin uzaya çıkmıştır. (Uzaya çıkan ilk insan)
- 1969 : Ay’a ilk insan ayak bastı. İlk ayak basan insan Neil Armstrong’dur.
- 1971 : Mars’ın yüzeyine ilk kez araç indi.
- 1990 : Hubble uzay teleskobu uzaya gönderilmiştir.
- TUBİTAK-MAM Uzay Bilimleri Bölümü (Teknolojileri) kurulmuştur.
Teleskop Çeşitleri
Teleskoplar gök bilimcilerin (astronom) en çok kullandıkları aletlerdir. Gelişmiş bir dürbün gibi çalışan teleskoplar gök cisimlerinin gözlemlenmesi için kullanılmaktadır.
Mercekli Teleskop: İnce ve kalın kenarlı mercekler kullanılır.
Aynalı Teleskop: Çukur ve tümsek aynalar kullanılır.
Radyo Teleskobu: radyo dalgaları kullanılır.
Gözlemevi
Gök cisimlerinin izlendiği, içinde güçlü teleskopların bulunduğu binalardır. Gözlemevleri genellikle şehir dışında ücra bölgelere yapılır. Bunun nedeni ışık kirliliğinden uzaklaşmaktır. Lambalardan yayılan ışıklar gökyüzünün parlamasına neden olur. Bu da gözlem yapmayı zorlaştırır.
Önemli gözlemevleri
• Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Deprem Araştırma Enstitüsü
• Çanakkale 18 Mart Üniversitesi Astrofizik Araştırma Merkezi ve Ulupınar Gözlemevi
• Ege Üniversitesi Gözlemevi
• Erciyes Üniversitesi Radyo Astronomi Gözlemevi
• İstanbul Üniversitesi Gözlemevi Araştırma ve Uygulama Merkezi
• ODTÜ Gözlemevi
• TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi
• İngiltere Greenwich Gözlemevi
• Şili Paranal Gözlemevi
• Amerika Birleşik Devletleri Palomar Gözlemevi
TÜBİTAK Ulusal Gözlemevi
Önemli gözlemevleri için tıklayın >>>
Uzay araştırmaları sadece teleskoplarla yapılan gözlemlerle sınırlı kalmamıştır. Uzay mekikleri ve uzay sondaları sayesinde gezegenler hakkında bilgi sağlanmaktadır.
Uzay Sondası
Bir gök cismine veya onun yörüngesine gönderilirler. Sondalar insansızdır. Uzaktan kumandayla çalışırlar. Gönderildikleri gezegenle ilgili bilgi toplarlar. Sondaların fotoğraf çekme, toprak ve atmosfer analizi yapma gibi özellikleri vardır.
Günümüzde uzaya sonda gönderen ülkeler Rusya, Ukrayna, ABD, AB, Japonya, Hindistan ve Çin’dir.
Ay’a ilk gönderilen sonda Luna 1‘dir. (1959)
Avrupa Uzay Ajansı Huygens sondası‘nı 2004’te Satürn’ün uydusu Titan’a gönderdi. Sonda 2005’te Titan’a indi ve Dünya’ya yaklaşık 350 fotoğraf gönderdi.
Mars’ı gözlemlemek için 2004 yılında Spirit sondası gönderilmiştir. Spirit’in aynısı olan Opportunity sondası da 2007 yılında Mars’a inmiştir.
1977’de yola çıkan Voyager 1 sondası Jüpiter ve Satürn’ü ziyaret etmiş ve ayrıntılı fotoğraflarını çekmiştir. Bu sonda Dünya’dan en fazla uzaklaşmış olan insan yapımı alettir.
Uzay İstasyonu
Uzay araştırmaları uzun süren çalışmalar gerektirir. Astronot ve bilim insanlarının uzayda uzun kalabilmelerini sağlayacak, sürekli uzayda bulunacak araçlara ihtiyaç duyulmaktadır. Bunun için uzay istasyonları inşa edilmektedir.
1998 yılında yapılmaya başlanan Uluslararası Uzay İstasyonu çeşitli ülkelerin çalışmalarıyla oluşturulmuştur.
Uluslararası Uzay İstasyonu 6 mürettebatın çalışması için uygundur.
Uzay Giysileri
Astronotlar uzayda özel giysiler kullanırlar. Bu giysiler astronotları sıcaktan, soğuktan, basınçtan ve havasızlıktan korurlar.
Uzay Teknolojileri
Uzay yolculukları için geliştirilen teknolojiler günlük kullanım için de fayda sağlamaktadır. Çoğumuzun kullandığı teflon, uzayda kullanılan tükenmez kalem, alüminyum folyo, diş teli, güneş pili gibi aletler uzay araştırmaları sayesinde geliştirilmiştir.
Uzay Kirliliği
Uzaya gönderilen mekikler ve yapay uydular ömürlerini tamamladığında genellikle Dünya’ya geri dönmezler. Yörüngede başıboş dolaşan bu cisimler uzayda kirlilik oluştururlar. Bazen de çeşitli nedenlerle patlayan araçlar da uzayda kirlilik oluştururlar.