Fen Bilimleri 6. Sınıf – Ünite 3: Madde ve Isı – Bölüm 4: Yakıtlar
Yakıldığında etrafına ısı veren maddelere yakıt denir. Yakıtlar günlük hayatta çeşitli amaçlarla kullanılır.
Yakıtların kullanım alanları
- Evlerde ısınmayı sağlar
- Otomobillerin çalışmasını sağlar
- Su ısıtmak için kullanılır
- Yemek pişirmeyi sağlar
- Termik santrallerde elektrik üretmeyi sağlar
- Sanayide metalleri eritmede kullanılır
- Uçakların uçması için enerji sağlar
- Çakmağın çalışmasını sağlar vb.
Yakıtlar fiziksel hallerne göre katı yakıt, sıvı yakıt ve gaz yakıt olmak üzere 3’e ayrılır.
- Katı Yakıtlar
Odun ve kömür türleri katı yakıtlardır. Odun ağaçlardan elde edilir. Kömür ise topraktan çıkarılır. Kömürler fosilleşmiş bitkilerdir.
Dünyada en çok kullanılan katı yakıt kömürdür. Kömürün olumsuz yanı yandığında havaya çok duman vermesidir. Bu nedenle kömür kullanmak hava kirliliğine neden olmaktadır. - Sıvı Yakıt
Sıvı yakıtların çöğu petrolden elde edilir. Ham petrol damıtılarak dizel, benzin, gaz yağı, jet yakıtı, fuel oil gibi sıvı yakıtlar elde edilir. Petrol de kömür gibi fosilleşmiş canlılardan oluşmuştur.
Sıvı yakıt olarak kullanılan biyodizel bazı bitkilerden ve atık yağlardan insanlar tarafından üretilir.
İspirto alkolden yapılan bir sıvı yakıttır. - Gaz Yakıtlar
Doğalgaz, hava gazı ve biyogaz gaz haldeki yakıtlardır.
Doğalgaz fosil bir yakıttır ve kömür madenlerinin yakınlarında, yer altından çıkarılır. Dünyada ve ülkemizde yaygın olarak kullanılır. Doğalgaz evlerin ısıtılmasında ve yemek yapmada, elektrik üretiminde ve bazı otomobillerin çalışmasında kullanılır.
Havagazı kömürden elde edilen bir yakıttır.
Biyogaz ise bitki ve hayvan atıklarının çürümesiyle oluşan yanıcı gazlardır.
Fosil Yakıt Nedir?
Petrol, kömür ve doğalgaz fosil yakıt olarak adlandırılır. Bu yakıtlar milyonlarca yıl önce fosilleşmiş canlı kalıntılarından oluşmuştur. Fosil yakıtlar kaynağını canlılardan alır. Canlılar ise besinlerini güneş enerjisine borçlu olduğu için fosil yakıtların asıl kaynağı Güneş’tir.
Fosil yakıtların kaynağı sınırlı olduğu için zamanla tükenecektir. Bu nedenle fosil yakıtlar yenilenemez enerji olarak sınıflandırılır. Ayrıca yandıklarında atmosfere yaydıkları duman nedeniyle hava kirliliğine neden olmaktadırlar.
Türkiye’de ve dünyada en çok fosil yakıtlar kullanılmaktadır. Özellikle ülkemizde fosil yakıt kaynakları azdır. İhtiyacımız olan yakıtın çoğunu dış ülkelerden ithal etmekte, bu nedenle ülke ekonomisi zarara uğramaktadır. Hem ekonomi, hem de çevre açısından daha iyi olan yenilenebilir enerji kaynaklarına yönelmek gereklidir.
Yenilenebilir Enerji
Fosil kaynaklı olmayan ve tükenmeyen enerji türleridir. Atmosfere zararlı gazlar yaymadığı için yenilenebilir enerji türlerinin çoğu çevreye zararsızdır.
- Güneş enerjisi
Güneş ışınlarından enerji üreten sistemlerdir. Güneşten sıcak su üreten güneş panelleri, güneşten elektrik üreten güneş pilleri ve yansıtıcı aynalardan oluşan güneş kuleleri günümüzde kullanılmaktadır. Bu teknoloji sürekli gelişmekte, güneşten daha çok yararlanabilen sistemler üretilmektedir. Ülkemizde özellikle sıcak su üretmek amacıyla kullanılmaktadır. - Rüzgar Enerjisi
Rüzgarın hareketini bir jeneratör yardımıyla enerjiye çeviren sistemlerdir. Rüzgar türbini olarak adlandırılan bu sistemlerin büyük ve küçük modelleri vardır. Çevreye zararı yoktur. Türbinlerin dönerken çıkardığı ses gürültü kirliliğine neden olabilir. Son yıllarda ülkemizde kullanımı artmaktadır. - Jeotermal Enerji
Yeraltı sıcak sularından faydalanılır. Termal suların sıcaklığı elektrik üretiminde veya evlerin ısıtılmasında kullanılır. Ülkemiz jeotermal enerji bakımından çok zengindir. Ülkemizdeki tüm jeotermal kaynaklar verimli olarak kullanılamamaktadır. - Hidroelektrik Enerji
Barajlarda biriktirilen sular sayesinde elektrik üretilmesidir. Suyun hareketiyle jeneratörler çalıştırılır ve elektrik üretilir. Ülkemizde çok yaygındır. Duman oluşturmak ve uzun yıllar düşük maliyetlerle çalışır. Hidroelektrik santralin kurulacağı alanın iyi seçilmesi, tarihi alanların su altında kalmaması ve baraj yapılan akarsudaki su dengesinin bozulmaması gerekir. - Biyokütle Enerjisi
Bitki ve hayvan atıklarının kullanılmasıyla üretilen enerjilerdir.
Tezek: Hayvan dışkısının kurutulmasıyla oluşturulur. Kırsal bölgelerde kullanılmaktadır.
Odun ve saman da yakacak olarak kullanılmaktadır. Biyoyakıt üretiminde kullanılan mısır, kanola, şeker kamışı da biyokütleye örnektir.
Evlerde kullanılan kızartma yağlarından biyoyakıt yapılır. Bu yağlar belediyelerce toplanmaktadır. Atık yağların lavabodan dökülmesi su kirliliğine neden olur.
Soba ve Doğalgaz Zehirlenmeleri
Yakıtlar yandıklarında çeşitli zararlı gazlar oluştururlar. Bu gazlar baca yardımıyla dışarı verilir. Çeşitli nedenlerle gazın oda içine sızması zehirlenmelere neden olur.
Soba ve doğalgaz zehirlenmesini engellemek için alınacak önlemler:
– Soba çok doldurulmamalı
– Soba üstten tutuşturulmalı
– Baca temizliği düzenli olarak yapılmalı
– Yıpranmış borular yenileriyle değiştirilmeli
– Sofben ve kombiler yatak odası, banyo gibi alanlara yerleştirilmemelidir.
– Ortam havalandırılmalıdır.